Urbanistički projekat revitalizacije 13 ambijentalnih cjelina opštine Tivat (Projekat oživljavanja seoskih naselja tivatskog zaliva) započet je 1982. godine, završen 1988. kada su neki od 13 UP usvojeni na Skupštini Opštine Tivat. Trinaest urbanističkih projektata su imali zajedničku istraživačku i programsku osnovu a izrađeni su za ambijentalne cjeline Gornja Lastva, Donja Lastva, Bjelila I Kakrc, (Gornji) Đuraševići I Meštrovići, Petkovići, Dančulovina I Grgurevina, Đurđevo Brdo, Radovići, Lepetane, Kostići, Gornji Krašići, Milovići, Bogišići. Danas je još uvijek kao planski dokument, u izvornom obliku, na snazi njih 3 (Đurđevo brdo, Pektovići, Gornja Lastva); UP revitalizacije Gornje Lastve je najaktuelniji jer je Gornja Lastva, još uvijek, na određeni način živo naselje.
“Zamisao Projekta oživljavanja seoskih naselja Tivatskog zaliva započeta je još 1979. godine. u to vreme Centar za planiranje urbanog razvoja iz Beograda radio je niz detaljnih urbanističkih planova na teritoriji opštine Tivat. Tokom izrade ovih planova pokazalo se da je teritorija opštine bogata jedom “specifičnom” vrstom graditeljskog i urbanog nasleđa. Specifičnost ovog nasleđa sastoji se samo u tome što je ono disperzno i što pojedinačni njegovi elementi – kuće, kapele, crkve, vile i jezgra zbijenih sela – nemaju veliku kulturnu i istorijsku vrednosti. Uglavnom na osnovu ove dve činjenice stvoreno je uverenje kako je nasleđe ovoga kraja praktično beznačajno, pa se na njega ne treba mnogo ni obazirati.
Može se slobodno reći da je ovo sudbina tradicionalne kulturne baštine uopšte. Dok su istorijska urbana jezgra i njihove ključne građevine predmet brojnih istraživanja i projekata, predeo oko njih ostaje zapostavljen i prepušten eroziji prirodnih elemenata i novih ljudskih tvorevina.”
Izrada cijelog Projekta podrazumijevala je rad na nekoliko polja, a rezultat je:
njihova ZAJEDNIČKA OSNOVA:
- Uvod
- Polazne osnove izrade urbanističkih projekata
- Koncept revitalizacije sela Tivatskog zaliva
- Pristup analizi zasebnih cjelina I planiranju procesa revitalizacije
SADRŽAJ svakog urbanističkog projekat pojedinačno,
- Analiza postojećeg stanja
- Programska osnova obnove
- Opis rješenja
- Urbanistički i konzervatorski uslovi
- Grafička dokumentacija o objektima – arhitektonski snimak postojećeg stanja svakog objekta i idejno rješenje buduće namjene, mjerilo 1:100
- Grafička dokumentacija o prostoru – geodestki snimak naselja mjerilo 1:500 I prostorna rješenja
- foto dokumentacija o kućama i ambijentu
Koncept revitalizacije nije zamišljen prevashodno kao akcija zaštite kulturnog naslijeđa ugoženog prirodnim elemenitma i ljudskom nebrigom ili pogrešnim građevinskim intervencijama. Jer, “Tradicionalna naselja i čovjekovom rukom oblikovan predio nisu nastali kao produkt neke djelatnosti odvojene od života, kao proizvod apstraktne i često sterilne kulture, kako se ova pojava danas uglavnom poima. Oni su rezultat načina života i strategija opstanka zajednice u jednom specifičnom podneblju. Obnoviti ih, dakle, kao ljušturu koja će, posvemu sudeči biti ispunjena novim sadržajem bilo bi suprotno njihovoj prirodi…’’ Stoga je odabran “Koncept CELOVITE obnove koja podrazumeva revitalizaciju lokalne ekonomije, uređenje predela, vraćanje identiteta naseobinama i mestima, i konačno, popravak kuća i javnih površina. Temeljna ideja obnove je uspostavljanje ili vraćanje egzistencijalne autonomije i identiteta napuštenim naseljima. Riječ je o određenom stepenu nezavisnosti zasnovane na razumnom korištenju prirodnih resursa teritorije sela. Tema koja se na ovo direktno nadovezuje je zaštita i uređenje predjela – poljoprivrednog zemljišta, šume i makije – najdragocjenijeg neobnovljivog prirodnog resursa na ovom tlu. Sljedeća važna oblast je uspostavljanje drugačijeg odnosa između sela i grada. Konačno dolazimo do obnove građevinskog fonda u kojoj je potrebno koristiti prednosti starog načina građenja, ali i dopuniti ga novim, što je moguće manje agresivnim oblicima.”
Koncept revitalizacije je bio usmjeren na rješavanje nekoliko, za zajednicu važnih pitanja/problema/segmenata/funkcija/…
Autonomija i identitet mesta
Obnovljena naselja postaju relativno nezavisne proizvodne i životne cjeline koje na razuman način raspolažu zemljištem u svojoj okolini. Poljoprivreda je u ovome najvažnija aktivnost…Svim prirodno predisponiranim površinama u okolini naselja vraća se poljoprivredna namjena. Ostale površine se intezivno pošumljavaju. Izgrađena površina van jezgra naselja ne povećava se na račun poljoprivrede.
Aktiviraju se lokalni izvori energije, energija Sunca, biomase I vjetra…
Obnova predela
Antropogeni predio u kome se nalaze sela Tivatskog zaliva posmatran je kao jedinstvena tvorevina i najveći materijalni proizvod jedne epohe. On u suštini čini osnovu i najvažniju cjelinu kulturnog naslijeđa. Slika predjela odražava stepen usklađenosti i protivrečnosti ljudskih tvorevina i prirodne podloge. …..Projekat revitalizacije seoskih naselja Tivatskog zaliva zasniva se na obnovi predela kao jedinstvene ljudske tvorevine oblikovane prema svojstvima prirodne podloge…..Oblikovanje terena, putna mreža, raspored kulturne vegetacije i mreža naselja posmatrani su kao delovi harmonične celine višega reda…’’
Decentralizacija gradskih funlcija
Osnovna ideja je da se jačanjem autonomije sela I obnovom predjela pruži alternativa razvoju grada zasnovanom na nerazumnom trošenju prirodnih resursa
Novi život u starim kućama
Analiza građevinskog fonda pokazala je da su stare kamene kuće u osnovi građene prema najsavremenijim principima energetski I ambijentalno svesne arhitekture. Uglavnom dobro orijentisane, dobro izolovane, trajne, jednostavne, napravljene od lokalnih materijala, izgrađene na čvstom terenu, oni pružaju izvanrednu podlogu za obnovu…”
Agrikulturni pejzaž je nastao iz bavljenja poljoprivredom, a poljoprivreda je i temelj i razlog nastanka sela i opstanka sela pa samim tim i njegove obnove/revitalizacije ako je riječ o napuštenim selima. Neraskidiva je veza poljoprivrede i živoga sela, a poljoprivreda i selo su zajedno i definisali agrikulturni pejzaž. Obnavljanje samo ruralnog graditeljstva bez djelatnosti koje su bile povod njegovog nastanka, ne znači revitalizacija sela. Revitalizacija sela može se ostvariti samo integralno obnovom djelatnosti i graditeljstva, jedino obnova djelatnosti može dovesti/vratiti ljude. Ujedno obnova i razvoj poljoprivrede jeste najbolji vid očuvanja agrikulturnog pejzaža i pejzaža generalno. To je bila ideja na kojoj su se zasnivali UP, ideja koja I danas jedina vodi ka revitalizaciji ruralnih cjelina.
Posmatrajući sa vremenske distance od tri decenije, moze se reći da je Projekat obnove seoskih naselja tivatskog zaliva bio vizionarski i po svojem konceptu je i danas jednako savremen. Koncept koji je ovim projektom postavljen, danas bi mogli označiti savremenim terminima kao održivi razvoj, ekološki pristup, zaštita kulturnog pejzaža… svaki od ovih termina bi u potpunosti opisao/odgovarao onome ono što se Projektom planiralo. Ostaje Pitanje zašto projekat nije proveden, zašto je izostala revitalizacija seoskih naselja? Odgovor sigurno nije jednostavan I jednoznačan ali bi bilo korisno istražiti razloge jer je revitalizacija sela, ne samo u tivatskom zalivu danas još potrebnija… U vrijeme sveprisutne graditeljske pomame koja guta prostor oko nas, turizma kao ne samo jedine nego gotovo pa kultne grane ekonomije, prenatrpanih naselja sa mnoštvom komunalnih problema, velikim količinama poljoprivrednih proizvoda koji se uvoze… revitalizovano selo I obnovljena poljoprivreda bi imale ekonomske, ekološke, socijalne, kulturne… pozitivne impakte na ukuono društvo.
Pored nesporno još uvijek primjenjivog koncepta revitalizacije sela, ovaj Projekat je dao još jedan izuzetno vrijedan rezultat – dokumentaciona osnova izrađena u to doba, kako ona o prostoru, ona o kućama I fotodokumentacija tako i sama pisana građa ostaju zauvijek vrijedna kulturnoistorijska građa koja se kratko vrijeme nakon njezine izrade, a dans pogotovo više ne bi mogla izraditi.
Na osnovu dokumentacije
Projekat oživljavanja seoskih naselja Tivatskog zaliva
priredila za štampu
arh Marija Nikolić
