Izvještaj sa završne kongerencije projekta AGRISCAPE&ME
Uz učešće dr Parviza Koohafkana, osnivača i predsjednika Fondacije za svjetsku poljoprivrednu baštinu i Inicijative Ujedinjenih nacija za „Zaštitu i prilagođeno upravljanje Globalno važnim sistemima poljoprivredne baštine“, u Gornjoj Lastvi je 18.juna održana završna konferencija projekta “Obnova tradicionalnog poljoprivrednog pejzaža za održivu poljoprivredu – AGRISCAPE&ME”.
Projekat AGRISCAPE&ME, čija će realizacija, započeta u junu prošle godine, biti završena u julu 2018, ima za cilj da doprinese razvoju održive poljoprivrede kroz zalaganje za obnovu, očuvanje i unapređenje tradicionalnog poljoprivrednog pejzaža kao dijela ukupnog kulturnog pejzaža. Sprovodi se u okviru regionalnog projekta “Održiva poljoprivreda za održivi Balkan”, gdje je vodeći partner organizacija Orka iz Srbije, a realizuju ga organizacije iz Crne Gore, Makedonije, Albanije i Kosova, uz finansijsku podršku Evropske unije.
Partneri i saradnici na projektu Agriscape&ME su na završnoj konferenciji predstavili rezultate niza sprovedenih aktivnosti. Otvarajući konferenciju, predstavnica Centra za održivi prostorni razvoj Expeditio iz Kotora, Aleksandra Kapetanović, istakla je da je tema kojom se ova organizacija u partnerstvu sa KZU Napredak Gornja Lastva i Maslinarskim društvom Boka, te u saradnji sa Mrežom za ruralni razvoj i Fondacijom Petrović Njegoš, tokom prethodne godine bavila, sagledavajući je iz svih aspekata, izuzetno zanimljiva i značajna. Partneri na projektu AGRISCAPE&ME se nadaju da će pitanja agrikulturnog pejzaža u Crnoj Gori u budućnosti dobiti zasluženu pažnju na svim nivoima. “Kulturni pejzaži su najvrijedniji segment kulturne baštine, jer predstavljaju rezultate čovjekovog djelovanja u prostoru tokom vremena. Istovremeno, kulturni, stoga i agrikulturni pejzaži, su i najugroženiji segment kulturne baštine. Zbog smanjenog obima poljoprivredne proizvodnje ili čak njenog potpunog zamiranja u nekim dijelovima Crne Gore, velikog pritiska pretjerane urbanizacije i lošeg planiranje većina tradicionalnih poljoprivrednih pejzaža je izmijenjena i urbanizovana, dok su neki zarasli i postali šumsko zemljište. Postojeći trendovi razvoja i dalje prijete da degradiraju autentični pejzaž i unište njegove vrijednosti,”- rekla je predstavnica EXPEDITIO.
Marija Nikolić iz KZU Napredak Gornja Lastva predstavila je istorijat sela i udruženja, te brojne aktivnosti koje su proteklh decenija sprovođene sa ciljem zaštite i unapređenja kulturnog pejzaža sela i njegove revitalizacije. Izvršna direkorka Maslinarskog društva Boka, Vesna Đukić, govorila je o tradicionalnim maslinjacima, koji predstavljaju osnovu i okosnicu obnove maslinarstva, kao glavne poljoprivredne grane područja Boke Kotorske i ostatka crnogorske obale u prošlosti.
Tradicionalni poljoprivredni pejzaži predstavljaju vrijednu osnovu za budući održivi razvoj uz očuvanje kulturnog pejzaža kao preduslova opstanka kulture života lokalnog stanovništva, a danas su uslijed brojnih faktora zanemareni. Stoga su različite aktivnosti realizovane u okviru projekta Agriscape&ME, za cilj imale definisanje potrebnih mjera za uspostavljanje i unapređenje saradnje na polju zaštite, obnove i unapređenja tradicionalnog agrikulturnog pejzaža, kao i mjera unapređenja uslova za obnovu i razvoj poljoprivrede.
Na konferenciji su učestvovali i predstavnici nadležnih ministarstava- Željka Čurović iz Ministarstva održivog razvoja i turizma i Andreja Mugoša iz Uprave za zaštitu kulturnih dobara pri Ministarstvu kulture, dok predstavnici Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja nisu bili u prilici da učestvuju. Pejzažna arhitektica Željka Čurović govorila je kako institucija iz koje dolazi može, kroz plansku dokumentaciju i zakonsku regulativu, da iskoristi rezultate i preporuke projekta Argiscape&ME, fokusirajući se na važeći Zakon o planiranju prostora i izgradnji objekata, te Plan posebne namjene za obalno područje, koji je Vlada Crne Gore usvojila 14.juna 2018.godine, i koji čeka skupštinsku procedure. Andreja Mugoša je govorila o tome na koji način su tradicionalni poljoprivredni pejzaži prepoznati kroz Zakon o zaštiti kulturnih dobara, te o aktivnostima Uprave za zaštitu kulturnih dobara u vezi sa zaštitom kulturnog, i napose agrikulturnog pejzaža. Iako Zakon o zaštiti kulturnih dobara iz 2010. godine prepoznaje pojam kulturnog pejzađa, čiji segmenat predstavljaju i poljoprivredni pejzaži, za sada ni jedan predio u Crnoj Gori ne uživa status zaštićenog dobra. Nedavno je prihvaćena inicijativa za zaštitu maslinjaka na području barske opštine, koju je Uprava prihvatila i namjerava pokrenuti proces zaštite.
Višedecenijski FAO ekspert i osnivač i predjednik Fondacije za svjetsku poljoprivrednu baštinu i Inicijative Ujedinjenih nacija za „Zaštitu i prilagođeno upravljanje Globalno važnim sistemima poljoprivredne baštine“, dr Parviz Koohafkan, na konferenciji je govorio o globalno važnim sistemima poljoprivredne baštine i načinima na koje Fondacija kojoj je na čelu pruža podršku Ujedinjenim nacijama, kao i Komitetu za svjetsku baštinu UNESCO, obezbjeđujući edukaciju, pomoć državama, prikupljanje sredstava, tehničku podršku i pomoć prilikom javnih zastupanja u pitanjima od značaja za zaštitu tradicionalnih poljoprivrednih pejzaža. Dr Koohafkan ukazao je na neke izuzetne primjere tradicionalnih poljoprivrednih sistema i poljoprivrednih pejzaža koje lokalne zajednice iz različitih krajeva svijeta održavaju i na taj način doprinose ne samo očuvanju kulturnog pejzaža već i poljoprivrednog biodiverziteta, tradicionalnih sistema znanja kao i proizvodnji hrane.
Na konferenciji su predstavljene i aktivnosti na polju istraživanja i obnove suvozidne baštine i ruralnih prostora Konavala o kojima je govorila pejzažna arhitektica Anita Trojanović iz Konavala, inicijator pokretanja organizacije Suhozidna baština Konavala i festivala pejzaža i muzike Moba. Anita sa dvoje kolega, a uz široku podršku lokalne zajednice, sprovodi izuzetno vrijedan projekat identifikovanja i opisa svih segmenata suhozidne baštine na području opštine Konavle, nekadašnje žitnice Dubrovačke Republike, i do danas pretežno poljoprivrednog područja. U cilju popularizacije svojih nastojanja na polju zaštite i održivog upravljanja tradicionalnim poljoprivrednim pejzažom, organizacija Suhozidna baština Konavala sprovodi brojne edukativne aktivnosti, te organizuje Dane suhozidne baštine.
Posebno značajan segment projekta Agriscape&ME je pilot projekat Identifikacija, analiza i preporuke za obnovu tradicionalnih poljoprivrednih pejzaža u Gornjoj Lastvi koji predstavlja metodologiju utvrđivanja nekadašnjeg načina korištenja zemljišta kao osnove za njegovu buduću upotrebu. Pilot projekat izložili su izrađivači- arhitekta Marija Nikolić iz KZU Napredak Gornja Lastva, arhivist Joško Katelan iz NVO “Notar” i arheolog, mr. Miloš B. Petričević. Analiza pejzaža Gornje Lastve sprovedena je na osnovu razgovora sa ljudima- nasljednicima imanja, starih fotografija i sjećanja, arhivske građe Istorijskog arhiva u Kotoru, te analizom i praklapanjem u GIS (Geografsko-informacioni sistem) kartografske dokumentacije od doba izrade izuzetno detaljnog austrougarskog katastarskog premjera 1836. godine do danas. Na osnovu ove analize, kroz projekat se došlo do izuzetno dragocjenih podataka o namjeni poljoprivrednog zemljišta, uzgajanim kulturama, rasporedu kultura u odnosu na solarnu ekspoziciju terena, organizaciji poljoprivredne proizvodnje itd. Značajno je da je za potrebe analize pejzaža po prvi put kod nas definisana metodologija rada u GIS-u, što može biti od velike koristi kako za analizu drugih agrikulturnih, tako i ostalih vrijednih pejzaža u Crnoj Gori.
Iz projekta proističu i “Preporuke za poboljšanje okvira za zaštitu, planiranje i obnovu tradicionalnih poljoprivrednih pejzaža u Crnoj Gori”, koje su na završnoj konferenciji predstavili prostorni planer Saša Karajović i profesor doktor agronomije Milan Marković. Preporuke su date na osnovu analize tretmana poljoprivrednog pejzaža iz ugla kulturne baštine, prostornog planiranja i poljoprivrede i ruralnog razvoja, a ključne teme za preporuke su zakonodavni i institucionalni okvir, identifikacija i analiza agrikulturnog pejzaža, modeli korištenja i upravljanja pejzažom, uključujući preporuke za rješavanje problema vlasništva, preporuke za unapređenje ljudskih resursa, podsticajne mjere, edukacija i jačanje javne svijesti te planiranje prostora.
Prezentacije učesnika završne konferencije projekta Agriscape&ME možete pronaći u nastavku:
- Uvod o projektu AGRISCAPE&ME_realizovane aktivnosti
- dr Parviz Koohafkan_Globalno važni sistemi poljoprivredne baštineod koncepta do implementacije
- Anita Trojanović_Poljoprivredni pejzaži i suhozidna baština Konavala
- Pilot projekat: Identifikacija, analiza i preporuke za obnovu tradicionalnih poljoprivrednih pejzaža u Gornjoj Lastvi
- Miloš Petričević_ Analiza namjene površina na osnovu Austrougarskog katastarskog premjera iz 1838.godine za područje Gornje Lastve-Tivat
- Preporuke za poboljšanje okvira za zaštitu, planiranje i obnovu tradicionalnih poljoprivrednih pejzaža u Crnoj Gori
